De schoolvakanties zijn voorbij, dus voor veel ouders: back to work! Maar waarom zouden we eigenlijk? Om een inkomen te verdienen? Financiële beloning, zo heeft onderzoek uitgewezen, is een dissatisfier. Op langere termijn levert het geen motiverende en duurzame bijdrage aan ons bestaan. Is in de nieuwe economie een basisinkomen niet veel logischer? Wat zijn de voors en tegens?
Hieronder vind je het hoofdstuk ‘Fuck Work’ uit ‘Ik ben Erica’.
Fuck Work. Zo had de titel van zijn boek moeten zijn. Maar de uitgever was bang dat Amazon het dan niet zou verkopen en dat de kranten geen recensies zouden plaatsen. Dus werd het No More Work: Why Full Employment is a Bad Idea, geschreven door James Livingston, hoogleraar geschiedenis in New Jersey.
Werk en arbeid: Livingston vindt het maar een achterhaald concept. Kunnen we zo langzamerhand niet eens afstappen van het idee dat werk karaktervormend is, een bewijs van deugdzaamheid?
Vroeger, redeneert Livingston, was onze verhouding tot werk heel anders.
Werkte je voor iemand, dan was je onderworpen aan de wil van die ander. Je was een slaaf of een horige, zoiets. Tijdens de Reformatie werd werken een ideaal. ‘Goed voor je karakter, discipline, eerlijkheid, stiptheid, initiatief, noem maar op,’ aldus Livingston. En je maakte er ook meer kans mee op een plekje in de hemel. En tegenwoordig? ‘Het heilige belang dat we hechten aan werk leeft nog altijd voort.’
We vinden werk namelijk belangrijk voor onze identiteit en status.
Maar als het werk zoals we dat kennen gaat verdwijnen, is het dan nu geen tijd om op een nieuwe manier over werk en de arbeidsmarkt te gaan nadenken? Straks ís er helemaal geen werk meer. Waar gaan we dan onze identiteit aan ontlenen? Wat is eigenlijk nog het werkelijke belang van werken? Tussen inspanning en beloning zit nauwelijks een relatie, kijk maar naar bankiersbonussen. En karaktervormend? Niet als je moet zwoegen in allerlei baantjes, alleen maar om rond te kunnen komen. Intussen zie je de ongelijkheid en besef je hoe oneerlijk de beloningen zijn verdeeld.
Livingston pleit voor een basisinkomen.
Het is een idee dat Thomas More al in zijn boek Utopia uit 1516 beschreef. Want de arbeidsmarkt faalt en valt niet te herstellen. Volgens hem is er inmiddels ook overweldigend bewijs dat gratis geld geen enkel effect heeft op de werkethiek. Vrijwel niemand, zo tonen de experimenten, kiest voor nietsdoen.
2 Experimenten
Sam Altman, CEO van Y Combinator, een bedrijf dat startups als Dropbox en Airbnb hielp lanceren, doet zo’n experiment. Hij betaalt 50 huishoudens elke maand tot 1.500 dollar – voor bijna niks. Zo’n UBI, Universal Basic Income, behoedt voor een armoedeval en voorkomt sociale onrust in de pijnlijke transitiejaren die voor ons liggen.
Het zou ook een aanzet kunnen zijn tot nieuwe activiteiten, een nieuw welvaartsmechanisme. Of, zeggen tegenstanders, het ondermijnt productiviteit, stimuleert luiheid en is verkapt socialisme. Het enige dat de geld ontvangende huishoudens van Altman hoeven te doen is, als ze willen, zo nu en dan een enquêteformulier invullen. Y Combinator wil gewoon observeren wat er gebeurt en eventueel het experiment later uitbreiden. Zo verzamelt het bewijs of UBI een positieve impact heeft op de langere termijn – of niet.
In 2011 kregen ruim 1.000 huishoudens in 8 dorpen in India een klein basisinkomen. Unicef deed mee aan dit experiment. Wat bleek na 2 jaar? De meesten gebruikten het geld voor verbeteringen aan hun leefomstandigheden, voor de start van een nieuw bedrijf en voor onderwijs. De enigen die minder gingen werken waren de kinderen. Die gingen naar school.
Het feit dat we bang zijn om niet te werken, wijst volgens Livingston op een morele, spirituele crisis: ‘Dankzij de protestanten denken we dat we een prooi voor de duivel zijn als we nietsdoen en onszelf niet nuttig maken. Maar zo dachten ze in de Oudheid niet. Nietsdoen is een kunst, dachten ze. Als je het beheerste, kon je je ontwikkelen tot wie je werkelijk bent. Je kon iets over jezelf leren, je kon lezen, met mensen praten…’
Maar ja, we zijn wat we verdienen.
Dit stelt Alain de Botton, een Britse filosoof en auteur van onder meer het boek Ode aan de arbeid. Ons inkomen is een indicator van onze waarde als mens. Deze overtuiging, die volgens De Botton gangbaar is in de moderne wereld, verklaart ook waarom we zo bang zijn te mislukken. Als we arm zijn, of weinig geld hebben, zijn we immers volgens deze lijn der logica als mens niks waard.
Maar is het ook zo? Nee, natuurlijk niet. Inkomen heeft niks te maken met menselijke waarde en alles met schaarste. Lonen weerspiegelen de vraag naar (het uitvoeren van) een taak. Zo zijn er genoeg mensen te vinden om de hand van een terminaal zieke patiënt vast te houden. Om aan het bed te zitten, te luisteren en te troosten. Het is, daar zal toch vrijwel iedereen het over eens zijn, vanuit menselijk oogpunt zeker geen triviale activiteit. De beloning ervoor in geld is laag, maar de betekenis kan enorm zijn. En, een voorbeeld van De Botton, zoiets ‘futiels’ als een bal in een doel schieten? De vraag ernaar is groot, het aanbod van talent is relatief klein en het salaris is dus flink.
Satisfiers en dissatisfiers
Na het lezen van een van de meest aangevraagde artikelen uit Harvard Business Review zou je inderdaad geneigd kunnen zijn om te pleiten voor een basisinkomen. Het artikel heet ‘One More Time, How Do You Motivate Employees?’ ofwel ‘Nog een keer: hoe motiveer je medewerkers?’ en is geschreven door de Amerikaanse psycholoog Frederick Irving Herzberg (1923-2000), in 1975.
Hij heeft een theorie van motiverende en demotiverende werkfactoren: satisfiers en dissatisfiers. Satisfiers, zegt hij, zijn onder meer verantwoordelijkheid, groei en erkenning. Als voorbeelden van dissatisfiers noemt hij salaris en de relatie tussen leidinggevende en werknemer.
Hoe ongelooflijk het dus ook kan klinken, financiële beloning is een dissatisfier.
Op korte termijn en tot een bepaald niveau draagt een financiële beloning bij aan geluk en succes. Maar op langere termijn levert het geen motiverende en duurzame bijdrage. Je kunt ongelukkig zijn omdat je niet genoeg verdient, maar je kunt nooit gelukkig worden omdat je veel verdient.
Mark Zuckerberg, oprichter van Facebook, is voorstander van UBI. Elon Musk, CEO van Tesla en SpaceX, idem. En eBay founder Pierre Omidyar doneerde bijna een half miljoen voor een experiment met basisinkomen in Kenia. Waarom juist zij en andere oprichters/eigenaars van exponentieel groeiende organisaties? Omdat zij visionair zijn en de toekomst zien? Omdat zij de keerzijde van automatisering willen opvangen en ondernemerschap willen stimuleren? Of uit verantwoordelijkheid en eigenbelang? Want hun innovaties zijn ontwrichtend en de samenleving mag zich niet tegen hen keren.
- Wat als we inderdaad niet meekomen met de veranderingen?
- Wat als de samenleving vanuit oude patronen de nieuwe realiteit niet meer kan bekostigen en het gezag ineenstort?
Als we zijn wat we verdienen, dan verdienen we hopelijk zo’n scenario toch niet? Vanuit die toekomstgedachte is een basisinkomen zo gek nog niet. Maar dat is van latere zorg. Nu is het weer: back to work!
‘Fuck Work: oude patronen, nieuwe realiteit’ is een van de hoofdstukken uit Ik ben Erica. De psychologie van veranderkracht: het zojuist verschenen boek van Jan Kwint en Marian de Joode. In Ik ben Erica nemen zij ons mee op een verkenning van onszelf, de mens. Wat betekent het om mens te zijn? Welke kwaliteiten en beperkingen zijn hier aan verbonden? Meer lezen en meer weten? Bestel het boek. Het wordt zo snel mogelijk toegestuurd.
