Zijlstra en de psychologie van liegen

Politici liegen. De kosten-batenberekening is namelijk altijd in hun voordeel. Zij doen deze berekening als ze een beschadigend verhaal moeten draaien, zich moeten verdedigen of iemand moeten aanvallen. Dat gaat heel bewust. Ze worden er zelfs op getraind.

Meestal wordt het leugentje niet toegegeven, zoals in eerste instantie bij Zijlstra. Hij stapte dinsdag op naar aanleiding van zijn leugen over een ontmoeting met de Russische president Poetin. In een tijd van ‘fact checkers’ is het toch interessant om te constateren dat politici steeds maar denken te kunnen blijven ‘liegen’. Is hier een verklaring voor?

Volgers
De belangrijkste verklaring is dat politici weten wat hun volgers (hun partijgenoten) willen horen. In het geval van Zijlstra is het dan ‘hun waarheid’, niet die van Zijlstra zelf. Zijlstra heeft in 2016 op het VVD-congres simpelweg indruk willen maken en heeft daartoe een waarheid gecreëerd rondom een gebeurtenis van 10 jaar eerder. Het ging immers om wat het publiek wilde horen: Rusland en Poetin zijn niet te vertrouwen; zij zijn ‘het kwaad’.

Nieuws op een partijavond werkt als een algoritme in social media: je krijgt uiteindelijk alleen nog het nieuws dat je wilt horen, nieuws dat bij jou past.

Verhalen vertellen werkt
De toenmalige spindoctor van de VVD is de laatste weken buiten het nieuws gebleven. Het doel van de speech in 2016 was het zorgvuldig opbouwen van de reputatie van Zijlstra als ‘hardliner’, een man met internationale ervaring en visie. Verhalen vertellen werkt, zo vertellen de spindoctors. Het verhaal over Poetin in zijn Datjsa was een mooi verhaal, een prima middel. Zo kon Zijlstra het VVD-congres voor zich winnen en zijn imago aanscherpen. Het werd immers verkiezingstijd. In dit kader was zijn waarheid heel functioneel en onschuldig. Een leugentje om bestwil.

Narcistische trekjes
Echter, Zijlstra verdraaide de Datsja-situatie tussen 2006 en 2016 steeds meer richting zichzelf. Hij ging er waarschijnlijk in geloven. Dat is een narcistisch trekje, niet vreemd voor politici. Je hoeft geen narcist te zijn om een goede leider te worden, maar leiders hebben wel vaak narcistische trekjes. Dat is niet zo vreemd. Eigenschappen als zelfvertrouwen, dominantie en charme zijn nodig om leiderschap te kunnen ontwikkelen.

Maar het hebben van narcistische trekjes, betekent ook een neiging om eerder risico’s te nemen, een teveel aan zelfvertrouwen en een gevoel van onaantastbaarheid. Bij narcisten is er sprake van een echte drang. Bij Zijlstra was het wellicht eerder zijn fantasie die hij gebruikte om via een ‘verhaal’ indruk te maken en bewondering te krijgen.

Selectief geheugen
Zijlstra was waarschijnlijk even ‘vergeten’ dat hij helemaal niet bij het gesprek in de Datsja aanwezig was. In de psychologie heet dat ‘confirmation bias’, de neiging om alleen datgene te willen herinneren wat goed uitkomt. Een selectief geheugen dus. Naarmate de tijd verder verstrijkt en het onderwerp een emotionele lading krijgt, wordt het geheugen nog selectiever.

Conclusie
De verklaring voor Zijlstra zijn gedrag is dus complex en zonder verder psychologisch onderzoek moeilijk te duiden. Volgens psycholoog Daniel Kahneman komt dergelijk gedrag ook voort uit de behoefte om alles simpel te houden, om een eenvoudige werkelijkheid na te streven.

Wellicht dat daar ook het beste advies voor Zijlstra en zijn spindoctor in schuil gaat: ‘Je kunt maar beter niet liegen, want dat moet je allemaal onthouden!’

Foto: Flickr
Jan Kwint

Jan Kwint

Jan Kwint was CEO van LTP, maar heeft in 2021 een nieuwe loopbaanstap gemaakt. Hij laat interviews, blogs en artikelen achter die in vele gevallen nog steeds actueel en waardevol zijn.

Offerte Team & Organisatie

Waar mogen wij het voorbeeldrapport naar toe sturen?