Waarom wordt twijfel vaak gezien als iets negatiefs? Iemand een twijfelaar noemen is zeker geen positieve kwalificatie. Twijfel remt de besluitvorming, het leidt tot geaarzel en gedraal. Is dat niet raar? Zeker nu het nieuwe leiderschap in opmars is. We willen openheid en purpose van managers. Daar horen eerlijkheid en twijfel ook bij.
Nog niet zo heel lang geleden verwachtten wij van echte leiders dat zij het zeker wisten. Zij riepen, wij volgden. Zij gaven een stip aan op de horizon en dat was dan ons doel. Twijfel hoorde daar niet bij. En halverwege van doel veranderen al helemaal niet. Een leider die van mening veranderde, stond niet stevig in zijn of haar schoenen, was niet betrouwbaar.
Met de waardering voor ‘twijfel’ was dus iets vreemds aan de hand. En nog steeds verschillen mensen van mening. Sommigen zien twijfel als iets voor onzekere mensen, voor mensen die bang zijn voor de mogelijke consequenties van hun gedrag. Anderen zien het juist als een kenmerk van wijsheid: ‘Het zijn de dommen die nooit twijfelen’.
Van mening veranderen. Gaan twijfelen over een eerder standpunt. Het kan een teken zijn van draaikonterij, maar ook een bewijs van groeiend inzicht en wijsheid. Descartes zei het al: ‘Twijfel is het begin van wijsheid’.
Twijfelen bij handelen. Twijfelen bij denken.
Volgens mij is er verschil tussen twijfelen bij denken en twijfelen bij handelen. Bij denken is twijfel prima, bij handelen is er een groot risico.
Voor denken is twijfel zelfs een voorwaarde. Hebben we alle argumenten meegewogen? Hebben we alternatieven over het hoofd gezien? Is dit geen tunnelvisie? Is deze aanname echt juist? Twijfel is dan de bron van verandering en creativiteit.
Bij handelen ligt dat anders. Twijfel brengt dan mogelijk risico’s met zich mee. Een piloot of buschauffeur moet bij calamiteiten vooral handelen en niet aarzelen of twijfelen. Een hordenloper die bij iedere horde gaat twijfelen over de juiste wijze om eroverheen te komen, loopt zeker geen olympisch record. Een manager die in zijn gedrag, in zijn handelen, steeds twijfelt, loopt achter de feiten aan, haalt die belangrijke opdracht niet binnen en zorgt voor onduidelijkheid, inefficiëntie, desinteresse en daarmee tot ontevredenheid op de werkvloer.
Twijfel en integer handelen
Er gaat geen week voorbij of er valt wel ergens een bericht te lezen over iemand die bij het uitoefenen van zijn functie de fout in is gegaan. Iemand die de morele of beroepsethische regels overtreden heeft. Als reactie daarop volgt vaak een roep om meer regels, duidelijkere regels, strengere regels. Regels zijn een noodzakelijke, maar absoluut niet een voldoende voorwaarde voor integer handelen. Bij moreel rechtvaardig handelen gaat het om integriteit; de waarden van waaruit men naar die regels kijkt en ermee omgaat.
Misschien zijn er voor een moreel juist, deugdzaam en integer leven wel helemaal geen regels nodig. Wat daarvoor in ieder geval wel nodig is, is kritisch nadenken. Reflectie over het eigen handelen. Nadenken over mogelijke gevolgen van dat handelen. En voor denken is twijfelen een absolute noodzaak. Zonder twijfel geen denken!
